Vaşington mu Yazalım, Washington mu?

Bu konuyu ele almamın sebebi geçen hafta içinde ölen sahte peygamber, şarlatan İskender Erol EVRENOSOĞLU'nun büyükelçilik tarafından gönderilen Cenaze Nakil Belgesi'nin paylaşılması idi. Burada "T.C. Vaşington Büyükelçiliği" ibaresi vardı. Bir haber sitesinde de adamın teki haklı olarak "Vaşington" yazılmasını yadırgamış ve yorumla bunu ifade etmiş.

Burada "Vaşington" mu yazılacak, "Washington" mu yazılacak biraz bu konuları ele alacağız bugün. Biliyorsunuz aslında TDK'nin yabancı özel adların yazılışı ile ilgili bazı kuralları var ancak TDK her konuda olduğu gibi bu konuda da eksik kalıyor. Kural koyamadığı yerlerde "gelenekselleşmiş şekilde" deyip istisnalarından bahsediyor. Tamam dil canlı bir varlık ancak bu kadar da saçma kurallar ve istisnaları olmaz dedirten bir dilimiz var. Buralarda maalesef TDK eksik kalıyor bence.

Konumuzla ilgili olan kısmı TDK'nin sitesinden sizler için aşağıya alıyorum:

Washington (Vaşington) yukarıdaki 1. maddeye mi giriyor, yoksa 2. maddeye mi giriyor net değil. Asıl dilinde Munchen olan Almanya'daki en bilinen şehirlerden biri bizde Münih diye yazılıyor. London da Londra diye yazılıyor ve bunlar çok farklı örnekler ama Vaşington (Washington) konusunda net bir bilgi yok TDK'de. Ben yine de TDK sitesinde arama bölümüne hem "Vaşington" yazdım hem de "Washington" yazdım ve gördüm ki "Vaşington" için hiçbir sonuç çıkmazken "Washington" için en azından orada düzenledikleri etkinlikleri yazarlarken "Washington" yazmışlar.

"Washington Büyükelçiliği" yazmışlar ancak aynı elçiliğimizin hem websitesinde hem de diğer tüm resmî yazışmalarında üstteki Cenaze Nakil Belgesi'nde de gördüğünüz üzere "Vaşington Büyükelçiliği" olarak geçiyor. Devletin iki farklı kurumu farklı yazılış kullanıyor ki onlardan biri de maalesef devletin dil kurumu.

TDK'nin sitesinden paylaştığım üstteki yazım kuralında 2. maddede "... Türkçe söylenişine göre yazılır." diyor. "Washington"ın Türkçe söylenişi "Vaşington" değil ki! "New York"u da "Niuv York" olarak yazalım o zaman.

"Washington" mu yazılacak, "Vaşington" mu yazılacak konusunda herkes ikilemde. Ülkemizde yasaklı olan Vikipedi'nin Tartışma bölümünde bu konu da tartışılmış ve orada 2007'de Erhan kullanıcı adıyla bir arkadaşımız "Darbe öncesine kadar Şekspir yazıyorduk, Vaşington yazıyorduk, Şikago yazıyorduk, Komer yazıyorduk. Atatürk'ün de uygun gördüğü biçimde. Neden çark ettiğini özerkliğini kaybedip devlet dairesine dönüşmüş TDK'ye sormalı?" yazmış. Ben böyle bir bilgiyi daha önce, üniversitede yurtta kaldığım dönemlerde bize de derslere gelen Osmanlı Arşivleri'nde görevli oldukça bilgili Mehmet AMAÇ Hocamızdan da duymuştum.

Konuyu çok araştırdım açıkçası. Bulduğum belgelerden bir tanesi de TBMM'de düzenlenen "Yasama Metinlerinde Türk Dili'nin Doğru Kullanılması Çalıştayı"nın toplantı notlarına ulaştım. Burada TDK Uzmanı olarak söz alan Betül YILMAZ Hanım, bu konuda şöyle konuşmuş çalıştayda:

"... Sorun çok; birleşik kelimelerde çok, düzeltme işaretinde çok, hele hele yabancı kelimelerin yazılışında… Demin dediğim gibi Londra’yı biz “London” olarak almamışız ama Vaşington'u “Washington” hem de “w” ile almışız, 1928’de çıkan kanuna tamamen muhalif bir yaklaşım. “X” , “W” ve “Q”harfleri bizim kanunumuzda yok ama bir dönemde ilköğretim okullarında güzel yazı dersinde Z harfinden sonra bu üç harf yazılıyordu. Çocuk öğrenmesi lazım, doğru ama o konuda Türk Dil Kurumunun da yaptırım gücü olmadığı için yapabileceği bir şey de yok. Mesela şov sözü bize cumhuriyetin ilk yıllarında geçti, sözlüğümüzde de var gösteri anlamında ama 80’li yıllarda özel televizyon kanalı “Show” şeklinde yazılıyor, üstelik de “w” ile yazıyor, kanunumuzda olmayan bir harf. Türkiye İş Bankasının kartı var “Maximum” yine “x”le yazar. Onu bırakın, İstanbul Taxim Hotel, biliyorsunuz çok ünlüdür. Taksim sözü biliyorsunuz Arapça bir söz, bunu “x”le yazan bir yer. Düşünebiliyor musunuz “x” harfinin nerelerde kullanıldığını?..."

Betül Hanım, Twitter adresinde ise "Vaşington" yazılmalıdır demiş 2 sene önce.

Türkçede "Vaşington" özel ismini "Washington" şeklinde yazmak yanlıştır.#DoğruYazalım

— Betül Eyövge Yılmaz (@EyovgeBetul) October 14, 2017

Bilgiler derlediğim çalıştayda meraklıları için güzel bilgiler yer alıyor. Dilerseniz buraya tıklayarak hepsini okuyabilirsiniz.

Dedim ya "Vaşington" mu yazılacak, "Washington" mu yazılacak konusunu dilini önem veren herkes dert edinmiş ve TDK'ye ileti de göndererek sormuşlar aslında. İşte 2010 yılında Çevirmen, Dilmaç ve Yazar Mehmet SAĞLAM'ın TDK'ye gönderdiği dilekçeden bizi ilgilendiren bölüm:

Konuya cevaben TDK'nin yazdığı iletide de yine bizi ilgilendiren kısım şöyledir:

Yani TDK "Vaşington" yazılması kararını almış ama nedense kendi sitesinde "Washington" yazıyor. Bu ne yaman çelişki! Amerika'daki bir başka eyaletin yazılışı da tartışmalı aslında. "Şikago" mu yazacağız yoksa "Chicago" mu? Konsolosluk Sitesi'nde "Şikago" olarak yazılmış.

İşin özeti şu ki maalesef bu konuda net bir kural yok. Varsa da uygulanabilirliği yok. "Boston"a "Bastın" dememişiz de "Şikago"yu değiştirip kabul etmişiz. Yani hangisi kolayımıza geldiyse onu seçmişiz sanki. Resmî belgelerde "Vaşington" geçiyor evet ama TDK bile kendi sitesinde "Washington" yazıyor. Sizin anlayacağınız bu konuda herkesin kafası karışık. İkisi de kabulümüzdür yeter ki bağlaçları ayrı yazın!

Peki şu uzun yazının sonuna bir soru bırakayım da kafalarınız iyice yansın. "New Delhi" değil de "Yeni Delhi" diyoruz, "New Zeland" değil de "Yeni Zelanda" diyoruz da neden "New York"a "Yeni York" demiyoruz? :)